De nieuwe ISO-norm voor duidelijke taal gewikt en gewogen
Ontkurk de champagne, want sinds eind juni is er een ISO-norm voor duidelijke taal. Of is er weinig reden om dat te vieren? En wat houdt die ISO-norm in? Ik wik en weeg voor jou.
Wat houdt de norm in?
De norm bestaat uit enkele basisprincipes en richtlijnen, voor geschreven teksten die bedoeld zijn voor een breed publiek. De ISO-norm is opgesteld in het Engels en het Frans, en geldt naar verluidt voor alle talen.
Dit zijn de vier principes van duidelijke teksten volgens de norm:
relevantie: lezers krijgen de informatie die ze nodig hebben in de tekst.
vindbaarheid: ze vinden die informatie gemakkelijk terug in de tekst.
begrijpelijkheid: ze begrijpen die informatie.
bruikbaarheid: ze kunnen de informatie makkelijk gebruiken.
Doen die principes een belletje rinkelen bij jou? Dat kan zeker. De principes zijn namelijk overgenomen uit de definitie van duidelijke taal van de Plain Language Association International (PLAIN). Die organisatie ijvert wereldwijd voor duidelijke taal.
19 richtlijnen én een checklist
Bij elk van die principes vind je richtlijnen, 19 in totaal. Enkele voorbeelden:
Bij het relevantie-principe staat dat je enkel die info opneemt die je lezers nodig hebben. Daarbij hou je rekening met de vragen die lezers kunnen hebben over een bepaald onderwerp. Informatie die jij als auteur erin wil hebben maar die je lezers niet nodig hebben, gaat er onverbiddelijk uit.
Bij het principe van de vindbaarheid ligt de focus vooral op de structuur van de tekst. Zo start je jouw tekst met de informatie die relevant is voor de meeste lezers. De uitzonderingen komen later aan bod.
Bij het principe van begrijpelijkheid vind je enkele algemene richtlijnen, zoals: hou je aan één hoofdgedachte per zin. Of: gebruik enkel vaktermen als je lezers die begrijpen en verkiezen. Of als ze die termen moeten leren, maar leg ze dan eerst uit.
Op het einde van de norm vind je een checklist met alle 19 richtlijnen. Zo heb je een overzicht in één oogopslag.
Daarom laat je de champagne knallen
Vooral op internationaal niveau is de ISO-norm baanbrekend. Experten uit de hele wereld werkten er samen aan. Wat nog meer is: die norm is nu dezelfde voor teksten in de hele wereld, van Argentinië tot Zuid-Korea. En ze geldt voor teksten van alle sectoren.
Die ISO-norm straalt dus best wel wat autoriteit uit. Kan je jouw collega’s niet echt overtuigen om duidelijker te schrijven, ook niet met onze 20 schrijftips? Dan trekt de ISO-norm hen misschien wel over de streep.
Ik beschouw de ISO-norm als een startpunt. De titel van de ISO-norm zegt genoeg: ‘Plain language, part 1’. In de toekomst kan er dus een uitbreiding komen op de norm. Deel twee, drie, vier ... Als ik luidop durf te dromen, komt er ook een ISO-norm voor eenvoudige taal, dus voor teksten die specifiek bedoeld zijn voor laaggeletterde en anderstalige lezers.
Daarom laat je de champagne nog niet knallen
Is je organisatie al helemaal in de ban van duidelijke taal, en ben je volop teksten aan het herwerken? In de norm zal je weinig nieuwe dingen lezen. Ik begrijp het dus als je nog niet meteen in feeststemming bent.
Er is nog geen ISO-norm specifiek voor het Nederlands. Komt dat er nog aan? Dat is koffiedik kijken. In ons land is het Belgisch Instituut voor Normalisatie (NBN) verantwoordelijk om ISO-normen te ‘vertalen’ naar de Belgische context. Gebeurt dat ook voor deze norm? Als antwoord op mijn vraag, liet NBN me in oktober 2023 via mail weten dat er voorlopig geen plannen in die richting zijn.
Voorlopig is er nog geen officieel label voor duidelijke taal dat je kan behalen met de nieuwe ISO-norm. De norm is niet bindend, en wil vooral organisaties op weg helpen. Als ik opnieuw luidop mag dromen: ik hoop dat er op termijn zo’n label komt.
Wat met de schrijftips van Wablieft?
Vraag je je nu af: wat met jullie schrijftips? Hoe verhouden die zich tegenover de ISO-norm? Moeten die in de prullenmand?
Ah, zeer goeie vragen. En hier is de korte versie van mijn antwoord: onze Wablieft-tips kan je blijven gebruiken, al dan niet als aanvulling op de ISO-norm.
De uitgebreide versie van mijn antwoord: de Wablieft-tips volgen die algemene principes en richtlijnen van de ISO-norm, maar ze zijn concreter. En onze tips gaan een stap verder: sommige vind je niet terug in de ISO-norm, omdat ze specifiek zijn voor het Nederlands. Dat is zo voor onze tips over naamwoordstijl en passieve zinnen bijvoorbeeld.
Als dat geen mooi excuus is om toch die champagnefles te kraken ... Ik klink dan ook graag op de vele nieuwe kansen voor duidelijke taal in de toekomst. Proost!
Meer info
De norm kan je aankopen via de ISO-website. Die kost 92 CHF, of omgerekend ongeveer 94 euro.
NBN heeft de norm als nationale norm overgenomen in oktober 2023. Daar kost die 89 euro.
Op de website van de Plain Language Federation International vind je meer informatie.