Weerstand tegen duidelijke taal? Laat maar komen!
Op je pad naar een wereld vol duidelijke teksten kom je misschien weerstand tegen. Een collega, je coördinator of je directeur heeft de mond vol van ‘ja, maars’. Die weerstand hoeft geen probleem te zijn. Met iemand die roept dat die geen zin heeft in kleutertaal, kan je samenzitten om te tonen wat duidelijke teksten zijn. Met iemand die dat niet durft te roepen, niet.
Laat de weerstand dus maar komen. Ik voorzie je graag van argumenten én tips.
Ja, maar 1: "We mogen het niet te gemakkelijk maken, de jeugd scoort al zo slecht op begrijpend lezen. We mogen hun woordenschat toch wat uitbreiden."
(En alle varianten.)
argumenten
Denk eens even aan een complexe tekst die je zelf ooit kreeg. Een tekst die slecht gestructureerd was, met te weinig relevante informatie, te veel ballast en vol vaktaal. Stel je voor dat de schrijver zich daarvan bewust is, maar de brief niet wil aanpassen. Het argument? “Die - vul je eigen voornaam in - mag er wel wat van opsteken.” Niet meteen lezersvriendelijk, toch? Je tekst is geen oefening begrijpend lezen, maar een manier om je lezer te informeren, uit te nodigen, te motiveren …
Woordenschatuitbreiding, oké. Maar niet alle woordenschat is relevant voor je lezer. Ik weet pas sinds een tijdje wat een dilatatievoeg is, bijvoorbeeld, maar dat heeft mij niet verhinderd om redelijk ongeschonden door het leven te spartelen.
Als je mailt naar aannemers over een bepaald project, dan spreken jullie van standplaatsinrichting en wortelopdruk. En het mooie is: jullie begrijpen elkaar perfect. Vaktaal gebruiken is een manier om efficiënt te communiceren met mensen die dezelfde achtergrondkennis hebben. Maar die termen zijn stoorzenders in je communicatie naar buitenstaanders. Ze zijn namelijk te technisch en meestal niet relevant voor je boodschap.
Je collega gaat ervan uit dat de lezer sowieso iets leert uit een tekst die te moeilijk is. Maar dat zou lelijk kunnen tegenvallen. Leren doe je namelijk in de zone ‘uitdaging’. Die ligt netjes tussen ‘het is te gemakkelijk’ en ‘het is te moeilijk’. Als je brief te moeilijk is, zorgt die enkel voor frustratie. En, niet onbelangrijk, je boodschap komt niet aan bij je lezer.
tips
Stuur zelf eens een onduidelijke mail naar je collega’s. Laat je maar eens goed gaan, gebruik onze 20 tips voor één keer als inspiratie hoe het niet moet. Of neem deze brief van Team Communicatie Waalwijk als voorbeeld.
Team Taaladvies van de Vlaamse overheid maakte toffe affiches die je in de toiletten of in de koffiehoek kan hangen.
Kaas met gaten kan ook werken als eyeopener. Je neemt dan een tekst, en daarin maak je bijvoorbeeld de vaktaal of de formele taal onleesbaar. Probeer er dan nog eens aan uit te geraken. Dat is wat er overblijft van de tekst bij lezers die niet vertrouwd zijn met jouw vaktaal.
Ja, maar 2: "Ik wil intelligent overkomen."
argumenten
“Maar euh, krijg je dan geen kleuterachtige tekst die hoger geschoolden de boom in jaagt?” Dat hoor ik soms van mensen die een training volgen. Begrijpelijk ook: je wil professioneel en bekwaam overkomen in je tekst. Gezichtsverlies lijden kan je missen als kiespijn.
"Als je verstandig en overtuigend wil overkomen, dan helpt ingewikkelde taal je niet", zegt de Nederlandse gedragspsychologe Chantal van der Leest. Ze haalt terecht het onderzoek aan van de Amerikaanse hoogleraar psychologie Daniel M. Oppenheimer. Hij legde zijn studenten stukken tekst voor die heel moeilijk geschreven waren en teksten die goed leesbaar waren. Wat blijkt? De studenten waren niet onder de indruk van de moeilijke taal. Ze schatten de auteurs van de leesbare teksten intelligenter in.
Bovendien moet je ervan uitgaan dat je lezer weinig tijd heeft en het apprecieert dat je snel ter zake komt. Weinigen onder ons vinden het prettig wanneer een webpagina op een vraagstuk lijkt. Een duidelijke tekst, daar heeft iedereen voordeel bij.
tip
Leg je collega dit dilemma voor: je bent ernstig ziek, en je kan kiezen tussen twee dokters van hetzelfde gespecialiseerde ziekenhuis. Dokter A geeft een uitleg die je begrijpt en geeft duidelijke antwoorden op je vragen. Dokter B gebruikt enkel vaktaal tegen je. Welke dokter kies je?
Volgens de redenering van je collega zou die dokter B kiezen, want die zou intelligenter overkomen. Grotere kans op genezing, zou je zeggen. Maar wellicht kiest je collega dokter A. Waarmee meteen bewezen is dat iemand die helder communiceert, niet minder intelligent overkomt. Zelfs integendeel.
Ja, maar 3: "Nu is de tekst niet meer correct."
argumenten
Bij Wablieft vereenvoudigen we niet de boodschap, we verduidelijken de taal.
Een voorbeeld, dit was de originele tekst:
“Bewoners in de werfzone worden vriendelijk doch met aandrang verzocht om vanaf de aanvang der werken - zijnde maandag 8 januari ‘20 - op de dagen van huisvuilophaling het strokende huishoudelijk afval te verzamelen op parking op de Grote Markt, palend aan het sanitaire blok.”
En dit hebben wij ervan gemaakt:
“Woon je in de werfzone? Zet je afval vanaf maandag 8 januari op de parking van de Grote Markt, naast de toiletten. De juiste data vind je op de afvalkalender.”
Toevallig kregen we recent een mooi compliment van Sabine Denissen, senior adviseur bij het Departement Vrije Tijd Provincie Antwerpen. Dit stuurde ze ons, nadat we de herschreven tekst inleverden: “Jullie inbreng maakt echt een verschil. Less is more! En het boet niet in aan kwaliteit.” Het boet niet in aan kwaliteit, zo hoor je het eens van een ander.
tip
Uiteraard moet je tekst correct zijn, daarover doen we geen toegevingen. Maar probeer de aandacht van je collega te verleggen naar het doel van de tekst. In het voorbeeld hierboven is het doel duidelijk: je wil dat de bewoners hun afval op de juiste data op de juiste plaats zetten. Bij welke versie van de tekst is de kans het grootst dat dat goed loopt? Dát is de belangrijkste vraag.
Ja, maar 4: "Deze tekst is niet voor laaggeletterden bedoeld."
argumenten
Eén op de zeven volwassen Vlamingen is laaggeletterd. Laaggeletterden zijn onvoldoende taal-, reken- of ICT-vaardig om zelfstandig te functioneren in de maatschappij. Schrijf je teksten voor het grote publiek? Voor ouders op je school, leden van je organisatie, werknemers van je bedrijf? Dan schrijf je hoogstwaarschijnlijk ook voor laaggeletterden.
En ook hier: iedereen heeft baat bij duidelijke taal. Het is niet omdat je leesvaardig bent, dat je graag onduidelijke brieven ontcijfert.
tips
Met het filmpje ‘mail over griepvaccinatie’ toont Team Taaladvies van de Vlaamse overheid aan dat iedereen baat heeft bij duidelijke teksten.
Bekijk met je collega onderstaande teksten. De huidige teksten in je organisatie zijn waarschijnlijk eerder geschreven op het onderste, het moeilijkste niveau. Jij wil je collega overtuigen om te schrijven in duidelijke taal, de middelste tekst. Toon je collega het verschil met eenvoudige taal, de eerste tekst.
Lukt het je nog niet om je collega's te overtuigen?
Mensen laten zich soms makkelijker overtuigen door een externe deskundige dan door iemand uit de eigen rangen. In dat geval is een prikkelsessie een aanrader. Daarin tonen we dat het mogelijk is om professionele en inhoudelijk correcte teksten te schrijven in duidelijke taal. We leggen onduidelijke en duidelijke teksten naast elkaar, en lichten zo een paar van onze tips toe.
We staan ook kort stil bij waarom duidelijke taal belangrijk is.
Interesse? Mail naar tekstadvies@wablieft.be voor een vrijblijvende offerte.